Σαρωτική «Εισβολή!» από την ομάδα «Mammals» στα θεατρικά πράγματα
Χωρίς να έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από την ίδρυσή της, η θεατρική ομάδα «Mammals» συστήνει στο κοινό της Θεσσαλονίκης ένα καταιγιστικό θεατρικό κείμενο που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ο Αλέξανδρος Κωχ, που σκηνοθετεί την παράσταση και η Ιωάννα Τζίκα, μία εκ των τεσσάρων ηθοποιών της, μετέφρασαν στα ελληνικά το «Invasion!» του Jonas Hassen Khemiri , του 39χρονου Σουηδού συγγραφέα, με καταγωγή από την Τυνησία, που έχει αγαπηθεί από κοινό και κριτικούς σε Ευρώπη και Αμερική.
Η «Εισβολή!», που ολοκληρώνει τον κύκλο των παραστάσεών της στο Θέατρο «Τ» (Δευτέρα 30 και Τρίτη 31 Ιανουαρίου, 21.30), είναι ένα έργο κατά της δαιμονοποίησης του διαφορετικού, που δεν εξατμίζεται με το χειροκρότημα, αλλά το παίρνεις μαζί σου στο σπίτι, για να το σκεφτείς, να το συζητήσεις, να το αναλύσεις.
Φωνάξαμε τον Αλέξανδρο ένα μεσημέρι, στον πάνω όροφο του Σάρωθρον, για να μοιραστεί μαζί μας τα μυστικά της σκηνοθετικής του προσέγγισης και να μας εξηγήσει τι σημαίνει «Αμπουλκάζεμ», η μυστηριώδης λέξη που διατρέχει ολόκληρο το έργο.
Αν έπρεπε να χαρακτηρίσω την «Εισβολή!» με μία λέξη, θα έλεγα ότι είναι σαρωτική. Εσύ πώς θα εξηγούσες με λίγες λέξεις σε κάποιον την υπόθεση του έργου;
Η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν είναι πολύ εύκολο. Θα έλεγα ότι υπάρχει ένα όνομα, ένα πρόσωπο, ο «Αμπουλκάζεμ», το οποίο είναι ένα στοιχείο που μπορεί ταυτόχρονα να συνδέει πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους μεταξύ τους και να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό για τον καθένα. Συνήθως, όταν καλούμαι να περιγράψω το έργο, προτιμώ να μιλάω για τις θεματικές του, γιατί θεωρώ ότι στο συγκεκριμένο έργο είναι καλύτερο και αναγκαίο να βιώσει ο ίδιος ο θεατής την πλοκή, να συμμετέχει. Όχι με την έννοια της διάδρασης, με την ενεργή προσοχή και σκέψη πάνω σε αυτά που βλέπει. Η ελπίδα είναι όλος αυτός ο καταιγισμός εικόνων, πληροφοριών, λέξεων, καταστάσεων, συνθηκών να γίνει έναυσμα για σκέψη.
Πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό έργο. Πώς προσέγγισες αυτή του την διάσταση και ποια διαχρονικά θέματα θεωρείς ότι αγγίζει;
Αρχικά έκανα έρευνα πάνω στον συγγραφέα, είδα τη χρονική στιγμή που γράφτηκε το έργο, που πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντική. Γράφτηκε το 2006, μερικά χρόνια μετά την πτώση των Δίδυμων Πύργων. Για παράδειγμα, τα ονόματα των ειδικών που αναφέρονται από τους δημοσιογράφους στο κομμάτι της τηλεοπτικής εκπομπής που υπάρχει στην παράσταση, είναι αναγραμματισμοί των ονομάτων των ανθρώπων που ήταν στα πολιτικά πράγματα εκείνη την εποχή: Μπους, Κοντολίζα Ράις, Τόνι Μπλερ.
Πολύ μεγάλο ρόλο στη γραφή του Κεμίρι έπαιξε η πολιτική απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης τότε να απλοποιήσει τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα. Να πει ότι υπάρχουν οι φίλοι της Δημοκρατίας και οι εχθροί της. Μια πολιτική που, καθώς απλώνεται, γίνεται όλο και πιο πολύ «οτιδήποτε διαφορετικό από εμάς είναι εν δυνάμει αντίπαλος μας». Νομίζω ότι αυτό διέπει γενικώς όλο το έργο σαν σκέψη, γιατί βλέπουμε συνεχώς διαφορετικούς χαρακτήρες μέσα στο έργο να κρίνονται ή να κρίνουν ανθρώπους από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά, από τη γλώσσα τους, από την καταγωγή τους.
Στο δικό σου το μυαλό συνδέθηκε το έργο με το προσφυγικό ζήτημα;
Σε πρώτη φάση, όχι. Δεν νομίζω ότι είναι γραμμένο πάνω σε αυτή τη λογική το έργο, γιατί οι περισσότεροι ήρωες είναι μετανάστες δεύτερης ή τρίτης γενιάς, οπότε η κοινωνική συνθήκη είναι διαφορετική. Από εκεί και πέρα όμως, αν και δεν είναι μια 1 προς 1 αντιστοιχία, για εμάς προσωπικά σίγουρα έπαιξε ένα ρόλο η κατάσταση που βιώνουμε με όλη αυτή τη ξενοφοβία.
Η λέξη« Αμπουλκάζεμ», μία και μόνο λέξη δηλαδή, αλλάζει με ποικίλους τρόπους την μοίρα των ηρώων. Γιατί οι λέξεις, ενώ φτιάχτηκαν για να μας ενώνουν, για να επικοινωνούμε, μπορούν να καταλήξουν καταστροφικές; Κατά πόσο σε τρομάζει αυτό;
Δε με τρομάζει, γιατί πιστεύω ότι είναι θέμα συνείδησης, δικής μας προσωπικής, να αντιληφθούμε αυτό το γεγονός. Ότι, δηλαδή, η χρήση της γλώσσας γενικότερα είναι μια μορφή εξουσίας. Αν το συνειδητοποιήσουμε, τότε μπορούμε να αποκτήσουμε και καλύτερη αξιολόγηση και να κρίνουμε. Το έργο, εκτός από την ίδια τη λειτουργία μίας λέξης που μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές, κάνει και μια γλωσσική διαδρομή σε διάφορα είδη έκφρασης. Από την αργκό την νεανική του δρόμου μέχρι την πιο επίσημη χρήση της γλώσσας στα ΜΜΕ, που επίσης μας βοηθάει να ανακαλύψουμε ότι η γλώσσα μπορεί χρησιμοποιηθεί με πολλούς τρόπους. Να γίνει μια μάσκα που μπορεί να κρύψει πράγματα ή να τα αποκαλύψει.
Ποιος είναι τελικά ο Αμπουλκάζεμ; Υπάρχει σαν λέξη;
Ο Αμπουλκάζεμ υπάρχει στο παραμύθι «Χίλιες και μία νύχτες» και δεν είναι τυχαίο ότι αυτά τα παραμύθια είναι τα πιο πολυμεταφρασμένα ανατολικά κείμενα σε δυτικές γλώσσες. Εκεί, είναι ένας ήρωας που ό, τι και να κάνει στη ζωή του, όσες περιπέτειες κι αν περάσει, δεν μπορεί να ξεφορτωθεί αυτά τα παπούτσια. Πάντα με κάποιο τρόπο επιστρέφουν και τα βρίσκει μπροστά του. Είναι ένας αρκετά καθαρός συμβολισμός για ένα εξωτερικό στοιχείο που πάντα μας κυνηγάει. Για μένα, εντελώς υποκειμενικά, ο «Αμπουλκάζεμ» ή το «Αμπουλκάζεμ» είναι κάτι που μας ενώνει, όπως ενώνει και τις διάφορες ιστορίες του έργου. Ξεκινώντας από τα πιο βασικά, την ανθρώπινη φύση μας, και ανεβαίνοντας έπειτα βαθμίδες.
Και μια άλλη λέξη, η «Εισβολή». Πώς δένει κατά την γνώμη σου με την πλοκή και το περιεχόμενο του έργου;
Περιγράφει τη σύγκρουση ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, αλλά και γενικώς τη σύγκρουση όταν συναντιούνται δυνάμεις που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως διαφορετικές μεταξύ τους. Το έργο ξεκινάει με ένα περιβάλλον θεατρικά αποστειρωμένο, στο οποίο αντιπαρατίθενται δύο νέα παιδιά, από διαφορετικό περιβάλλον, οπότε απευθείας δημιουργείται ένα υλικό για σύγκρουση. Αυτό είναι ένα στοιχείο του έργου που επαναλαμβάνεται συνεχώς. Όταν κάτι διαφορετικό μπαίνει στο περιβάλλον μας, δεν σκεφτόμαστε ότι αυτό μπορεί να γεννήσει κάτι καινούργιο, αλλά έχουμε την τάση, που γυρνάει πίσω στα πρώτα μας ένστικτα, να αμυνθούμε ή να επιτεθούμε και γενικά να το εισπράξουμε ως εισβολή. Σε δεύτερο επίπεδο, φυσικά, υπάρχει και η εισβολή με την έννοια των στρατιωτικών επεμβάσεων της αμερικανικής κυβέρνησης.
«Εκφράζει τη σύγχυση με μια αξιοσημείωτη σαφήνεια», διάβασα σε μια κριτική. 19 συνολικά ρόλοι για 4 ηθοποιούς. Πώς διαχειρίστηκες σκηνοθετικά όλο αυτόν τον όγκο και επίσης πόσο δύσκολο ήταν να μεταφράσετε, μαζί με την Ιωάννα Τζίκα, το έργο;
Ήταν τρομερά δύσκολο να το μεταφράσουμε κυρίως στο κομμάτι που αφορούσε την αργκό. Έπρεπε να προσπαθήσουμε να βρούμε αντιστοιχίες στην ελληνική γλώσσα, ώστε να εκφραστεί σωστά, όχι μόνο το νόημα, αλλά και το ύφος του συγγραφέα. Τώρα σκηνοθετικά, δουλεύω πολύ με τον ηθοποιό. Πιστεύω πάρα πολύ στις δυνάμεις του θεάτρου που λέγονται κείμενο και ηθοποιός.
Το κοινό πώς αντιδρά στην παράσταση; Υπάρχει και ένα εύρημα στην αρχή που αρκετούς τους ξενίζει, μπορεί και να τους βγάλει έξω από τα ρούχα τους…
Για μένα είναι σημαντικό να κάνω πράγματα από τα οποία ο θεατής δεν μπορεί να φύγει αμέτοχος. Να αναγκαστεί να αντιδράσει, να πάρει μια θέση, ακόμα και αν είναι αρνητική. Συγκριμένα για την έναρξη, που υπάρχει και μια ανατροπή, είχαμε διάφορα. Κόσμο που διαμαρτυρήθηκε σε πολύ έντονο βαθμό, κόσμο που ήθελε να επέμβει και σταματήσει αυτό που συμβαίνει μέχρι να καταλάβει ότι είναι κομμάτι της παράστασης. Αλλά αυτό είναι πολύ όμορφο, γιατί μετατρέπεται ο θεατρικός χώρος σε έναν πραγματικό χώρο. Το κοινό μπαίνει στη θέση να καταλάβει ότι εδώ συμβαίνουν πράγματα, που δεν είναι ακριβώς όπως δείχνουν.
Info
«Εισβολή!» στο Θέατρο Τ (Αλ. Φλέμινγκ 16) Τελευταίες παραστάσεις: Δευτέρα 30 και Τρίτη 31 Ιανουαρίου, στις 21.30 Τηλέφωνα κρατήσεων: 2310 854 333 & 6976 995 630
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μετάφραση: Ιωάννα Τζίκα-Αλέξανδρος Κωχ
Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Κωχ
Ηθοποιοί: Δημήτρης Κρίκος, Αλέξανδρος Νικολαΐδης, Ιωάννα Τζίκα, Δημήτρης Φραγκούλης
Επιμέλεια Φωτισμού: Δημήτρης Κοκολινάκης
Παραγωγή: Mammals
Αφίσα: BLIND Studio
Trailer: tk project
Περισσότερα στο facebook event της παράστασης
Δείτε το trailer: